Zij die de waarheid verkiezen boven haat en wraak zijn de wegbereiders van een andere wereld

Jules Schelvis overleden,

Bedroefd zijn wij door het overlijden van Jules Schelvis. Deze indrukwekkende man heeft ten lange lesten het leven los moeten laten. Hij was 95 jaar. Door wat hij was nam hij een inspirerende, stuwende en samenbindende plaats in, betrokken op mensen, mild in zijn oordeel, oprecht en ruimhartig in zijn contacten, wijs in zijn opvattingen en denkbeelden en vasthoudend in zijn zoektocht.

Twee jaar lang heeft hij in meerdere concentratiekampen elke dag voor zijn leven moeten vechten en verloor - aanvankelijk onwetend - haar met wie hij zijn leven wilde delen, Rachel. Maar hij was een overlever, een man die wist hoe de hazen lopen en daarop kon anticiperen. Hoewel beroofd van alles en iedereen, heeft hij met Jo, zijn tweede vrouw een mooi en rijk leven gekend. Zij kregen kinderen, nazaten ! Als een der weinigen heeft hij (hebben zij) daarmee de plannen van dat demonisch regime weten te dwarsbomen, waardoor de levensstroom kon doorgaan. Hij wist niet alleen een succesvolle maatschappelijke carrière op te bouwen, maar na zijn vervroegde pensionering een nieuwe dimensie aan zijn leven toe te voegen: het onderzoeken van de feiten van weleer, de minutieuze verslaglegging van de Holocaust, de geschiedenis van Vernietigingskamp Sobibor. Wat hij allemaal gedaan heeft om die geschiedenis met de juiste woorden uit te dragen en te beschrijven is nauwelijks te rubriceren. En zelfs een hartaanval tijdens een reis naar Sobibor en een dubbele bypass in Turkije waren niet in staat zijn tomeloze energie te beteugelen, zijn dadendrang af te remmen. Hoe cynisch en saillant kunnen gebeurtenissen zijn !? Het leek wel of hij in Turkije de geestkracht en slagvaardigheid had gekregen voor een derde leven, zijn tweede begon na Sobibor.

Dertig jaar hebben Monique en ik hem mogen volgen en hebben wij hem leren kennen als een aimabel mens, mocht ik samen met hem de Stichting Sobibor oprichten, de Tekens van Westerbork tot stand brengen, of ter ere van hem de theaterstukken Binnen de Poorten, Opstand in Sobibor en Getuigenissen realiseren, en wat al niet meer.

Eén keer bracht hij mij in verlegenheid. Ik had hem het script voor ‘Getuigenissen’ ter beoordeling toegestuurd. Na enkele dagen belde hij me op: ‘Ziet er goed uit, maar je hebt aan de gaskamer maar enkele regels gewijd. Ik zou graag hebben dat je beschrijft wat daarin plaatsvond.’ Ik was onthutst, stamelde ‘Maar Jules, dat is een verboden scène.’ Daar nam hij geen genoegen mee. ‘Doe het maar, je hebt laten zien dat je dat kunt.’ Ik heb dagen lopen twijfelen, geworsteld met de vraag. Maar op een dag ben ik gaan zitten en schreef op wat kennelijk in m’n hoofd al was uitgekristalliseerd. Nadat hij het gelezen had belde hij me weer. Met een snik in zijn stem zei hij: ‘Niets meer aan doen.’ Dat was voor mij het ultieme fiat, de goedkeuring van een van de achttien overlevenden, van wie hij tot aan zijn laatste uur is blijven getuigen.

Het overlijden van Jules maakt veel emotie in me los. Zijn nalatenschap in boeken en gesprekken, in theaterstukken, concerten en herinneringen - zoals dat bezoek met zus Milly uit Australië aan ons adres in Culemborg - is aanzienlijk. Ik ben verschrikkelijk blij dat ik hem een maand geleden nog mocht bezoeken. We hebben toen veel ouwe koeien uit de sloot gehaald, tot wederzijds genoegen. Dat laatste gesprek zal ik koesteren en zijn boodschap zal ik tot aan het einde van mijn tijd blijven uitdragen.

Wees trots op hem en weet: Er is een kleine troost die herinnering heet !

Und rufen dir im Grabe zu: Ruhe sanfte, sanfte ruh !

Ton Cales